Obrót gospodarczy ma to do siebie, że zachwianie płynności finansowej może doprowadzić nawet do upadłości firmy lub wywołać poważne problemy z jej bieżącym prowadzeniem. Dla zachowania płynności finansowej jest ważne nie tylko pozyskiwanie nowych kontrahentów, ale również zabezpieczanie własnego interesu w podpisywanych umowach. Zawarcie w umowie z kontrahentem odpowiedniej klauzuli umownej, może uprościć i przyśpieszyć, a czasem nawet warunkować odzyskanie pieniędzy od kontrahenta. Bardzo często dzisiaj zdarza się, że nasz kontrahent może mieć wielu wierzycieli, wobec których ma liczne zobowiązania. Przedsiębiorca co do zasady zawsze musi odprowadzić składki na ZUS oraz rozliczyć się z urzędem skarbowym z podatku od towarów i usług oraz z podatku dochodowego. Do tego jeśli jest to przedsiębiorca zatrudniający pracowników, to ma zobowiązania wobec pracowników. W końcu każdy przedsiębiorca posiada całą resztę zobowiązań względem swoich kontrahentów. Jak w tak dużej liczbie wierzycieli kontrahenta zatroszczyć się należycie o bezpieczeństwo własnych pieniędzy?

Skuteczne formy zabezpieczeń

Z punktu widzenia wierzyciela, najlepszymi zabezpieczeniami są zabezpieczenia rzeczowe. Do zabezpieczeń rzeczowych zaliczają się przede wszystkim: hipoteka, zastaw, zastaw rejestrowy. Są również inne zabezpieczenia rzeczowe, ale niekoniecznie muszą one okazać się skuteczne. Wymienione trzy formy zabezpieczeń rzeczowych są najskuteczniejsze dla wierzyciela, który chce zabezpieczyć umowę z dłużnikiem.

Dlaczego najskuteczniejsze? Po pierwsze dlatego, że zabezpieczenia rzeczowe są skuteczne erga omnes, czyli wobec wszystkich. Chodzi tu o to, że w razie przeniesienia rzeczy obciążonej zabezpieczeniem rzeczowym, wierzyciel  może zaspokoić się z tej rzeczy niezależnie od tego, kto jest jej aktualnym właścicielem. Po drugie, wierzyciel korzysta z pierwszeństwa zaspokojenia swojej należności przed innymi wierzycielami.

Walor zabezpieczenia rzeczowego

Konieczne jest zobrazowanie korzyści płynących z powyższych zabezpieczeń rzeczowych na przykładzie.

Przykład:

Powiedzmy, że przedsiębiorca A pożyczył przedsiębiorcy B 100.000,00 zł. Umowa pożyczki została zabezpieczona hipoteką na nieruchomości przedsiębiorcy B. W między czasie przedsiębiorca B zawarł umowę pożyczki z przedsiębiorcą C, od którego pożyczył kwotę 50.000,00 zł, którą zabezpieczył poręczeniem przez przedsiębiorcę D.

Gdy przyszedł termin oddania przez przedsiębiorcę B pożyczki przedsiębiorcy C, okazało się, że przedsiębiorca B nie ma żadnego majątku, z którego mógłby zaspokoić przedsiębiorcę C. Przedsiębiorca  C wystąpił wobec przedsiębiorcy D, który poręczył pożyczkę przedsiębiorcy B, ale okazało się, że również przedsiębiorca D zbankrutował i nie ma z czego spełnić swego zobowiązania.

W tym samym czasie o zwrot pożyczki do przedsiębiorcy B wystąpił przedsiębiorca A. Wprawdzie zwrot pożyczki od przedsiębiorcy B w gotówce okazał się niemożliwy, bo przedsiębiorca B nie miał żadnych środków pieniężnych, to jednak sytuacja przedsiębiorcy A jest nadal korzystna, gdyż może on wyegzekwować swoją wierzytelność od przedsiębiorcy B poprzez skierowanie egzekucji do nieruchomości, na której ustanowiono hipotekę na zabezpieczenie umowy pożyczki.

Przedsiębiorca C nie może zaspokoić się z nieruchomości przedsiębiorcy B, gdyż wartość nieruchomości jest równa wysokości hipoteki zabezpieczającej wierzytelność z tytułu pożyczki udzielonej przez przedsiębiorcę A. Przedsiębiorca C mógłby zaspokoić się z nieruchomości przedsiębiorcy B, gdyby jej wartość była wyższa niż wysokość hipoteki.

Jak, więc widać na podstawie powyższego zabezpieczenie rzeczowe w postaci hipoteki okazało się skuteczniejsze niż zabezpieczenie obligacyjne w postaci poręczenia. Podobnie będzie w przypadku zabezpieczeń rzeczowych w postaci zastawu i zastawu rejestrowego, które również będą korzystały z pierwszeństwa zaspokojenia.

Kolejność zaspokajania wierzycieli

Istotne wydaje się również wskazanie, że przepisy prawa określają kolejność zaspokajania wierzycieli poprzez wyróżnienie dziewięciu kategorii, według których zaspokajane są poszczególne wierzytelności.

Przepisy określają następujące kategorie wierzytelności:

1) koszty egzekucyjne;

2) należności alimentacyjne;

3) należności za pracę za okres 3 miesięcy oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołane choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i koszty zwykłego pogrzebu dłużnika;

4) należności zabezpieczone hipoteką morską lub przywilejem na statku morskim;

5) należności zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym i zastawem skarbowym albo korzystające z ustawowego pierwszeństwa oraz prawa które ciążyły na nieruchomości przed dokonaniem w księdze wieczystej wpisu o wszczęciu egzekucji lub przed złożeniem do zbioru dokumentów wniosku o dokonanie takiego wpisu;

6) należności za pracę niezaspokojone w kolejności trzeciej;

7) należności do których stosuje się przepisy działu III ustawy Ordynacja podatkowa, o ile nie zostały zaspokojone w kolejności piątej;

 8) należności wierzycieli, którzy prowadzili egzekucję;

 9) inne należności.

Należności ujęte w kategorii wcześniejszej mają prawo pierwszeństwa zaspokojenia przed należnościami zaliczonymi do kategorii dalszych. Należność zaliczoną do kategorii wcześniejszej zatem zaspokaja się w pełny sposób, bez względu na to, czy do zaspokojenia należności z następnej kategorii pozostanie jeszcze jakaś kwota.

Natomiast należności zaliczone do tej samej kategorii - z wyjątkami dotyczącymi zabezpieczeń rzeczowych - zaspokaja się stosunkowo do wysokości każdej z nich, czyli proporcjonalnie. Zabezpieczenia rzeczowe zaspokaja się w całości dla wierzyciela, któremu owo zabezpieczenie przysługuje.

Jeżeli zatem przedmiotem egzekucji jest należność alimentacyjna, a więc zaliczona do kategorii drugiej, i należność inna zaliczona do kategorii trzeciej lub dalszej, to suma uzyskana z egzekucji musi przede wszystkim pokryć całkowicie należności z tytułu alimentów, a dopiero pozostała reszta może być użyta na pokrycie należności z dalszej kategorii. Kategorie od 1 do 3 korzystają zatem z pierwszeństwa zaspokojenia, nawet przed zabezpieczeniami rzeczowymi. Jest to istotne, dla uzmysłowienia sobie, że przed nami mogą pojawić się wierzyciele korzystający z pierwszeństwa zaspokojenia.

W przypadku, gdy nie zabezpieczymy swojej wierzytelności rzeczowo, to nasze wierzytelności będą zaspokajane na samym końcu przy optymistycznym założeniu, że dłużnik będzie posiadał jeszcze jakiś majątek pozwalający na zaspokojenie naszej wierzytelności. Tylko zabezpieczenia rzeczowe pozwalają uzyskać najwyższą kolejność zaspokojenia przed innymi wierzycielami, z wyjątkiem wierzycieli egzekwujących koszty egzekucyjne, wierzytelności alimentacyjne, oraz  należności za pracę za okres 3 miesięcy oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołane choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i koszty zwykłego pogrzebu dłużnika.

Kancelaria Prawna Skarbiec