Sytuacja spadkobiercy powołanego do spadku zależy od tego, jakie oświadczenie w stosunku do spadku złoży dany spadkobierca. Spadkobierca ma trzy możliwości: może spadek przyjąć w całości, może spadek odrzucić, a także może przyjąć spadek z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. To jakiego wyboru dokona spadkobierca w stosunku do spadku, skutkować  będzie jego ewentualną odpowiedzialnością za długi spadkowe. Spadek, bowiem to nie tylko aktywa, czyli stan czynny majątku, ale także pasywa, czyli długi. W przypadku złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku w całości (wprost), spadkobierca ponosi pełną odpowiedzialność za długi spadkowe. Również zaniechanie złożenia stosownego oświadczenia w przewidzianym przez przepisy prawa terminie, skutkować będzie pełną odpowiedzialnością spadkobiercy za długi spadkowe. Można jednak nawet wówczas uniknąć odpowiedzialności za odziedziczone długi, dokonując stosownych działań.

Oświadczenie o nabyciu spadku lub jego brak

Istnieją dwie sytuacje skutkujące pełną, osobistą odpowiedzialnością za długi nabyte w drodze dziedziczenia. Po pierwsze spadkobierca, który składa oświadczenie o przyjęciu spadku wprost, czyli w całości nabywa spadek, w skład którego wchodzą zarówno aktywa, jak i pasywa. Może się zdarzyć, że przedmiotem spadku są same pasywa, czyli długi. Odpowiedzialność spadkobiercy w przypadku oświadczenia o przyjęciu spadku wprost rozciąga się na cały majątek spadkobiercy, czyli jest odpowiedzialnością pełną.

Druga sytuacja skutkująca pełną odpowiedzialnością za długi spadkowe, polega na tym, że spadkobierca nie składa w stosownym terminie żadnego oświadczenia, co do spadku, do którego jest powołany. Wówczas z mocy prawa spadkobierca nabywa spadek w całości, czyli zarówno aktywa, jak i pasywa, a jego odpowiedzialność za długi jest nieograniczona. Termin do złożenia oświadczenia w stosunku do powołania do spadku wynosi 6 miesięcy od momentu, kiedy spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

Przepisy prawa spadkowego wskazują jeszcze jedną możliwość, co do oświadczenia w stosunku do spadku, w postaci oświadczenia o przyjęciu spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. Skutkiem takiego oświadczenia jest to, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za ewentualne długi spadkowe, jedynie majątkiem, który nabył w drodze dziedziczenia.

Z kolei odrzucenie spadku, skutkuje brakiem jakiejkolwiek odpowiedzialności za ewentualne długi obciążające spadek.

Uchylenie się od skutków oświadczenia o przyjęciu lub braku oświadczenia o przyjęciu, albo odrzuceniu spadku, ze względu na błąd.

Istnieje możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia złożonego, a także braku złożenia stosownego oświadczenia w terminie, pod wpływem błędu lub groźby. Takie uchylenie się od skutków prawnych powinno nastąpić przed sądem. Spadkobierca powinien wówczas jednocześnie oświadczyć, czy spadek przyjmuje, oraz w jaki sposób przyjmuje spadek: wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza, czy też odrzuca spadek. W przypadku stwierdzenia przez sąd, że oświadczenie (lub jego brak) co do spadku było złożone lub niezłożone wskutek błędu lub groźby, wówczas wydaje postanowienie o zatwierdzeniu uchylenia się.

Błąd, który uzasadnia uchylenie się od skutków prawnych złożonego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jak również od skutków prawnych, wynikających z niezłożenia żadnego oświadczenia w terminie 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o tytule swego powołania musi być błędem, który dotyczy treści czynności prawnej i jednocześnie musi to być błąd istotny.

Błąd istotny i dotyczący zarazem treści czynności prawnej ma miejsce wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem zaniedbania spadkobiercy, który dochował należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego. To czy można mówić o błędzie istotnym i dotyczącym treści czynności prawnej zależy od okoliczności konkretnej sprawy i polega na ustaleniu, jakich aktów staranności można było wymagać od spadkobiercy, oraz jakie ewentualnie zaniechania w aktach staranności można przypisać spadkobiercy. Spadkobierca nie może powoływać się na błąd, jeżeli nie dochował należytej staranności wymaganej w danych okolicznościach, które miałyby na celu ustalenie rzeczywistego stanu spadku.

Uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu wygasa z upływem roku od jego wykrycia.

Groźba jako podstawa do uchylenia się od skutków oświadczenia lub braku oświadczenia w terminie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

Skutki oświadczenia lub braku oświadczenia w terminie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku można uchylić poprzez powołanie się na groźbę. Konieczne jest wówczas złożenie przed sądem oświadczenia o uchyleniu się od skutków oświadczenia lub braku oświadczenia w terminie  przyjęcia lub nieprzyjęcia albo odrzucenia spadku. Spadkobierca uchylający się od skutków złożonego lub niezłożonego oświadczenia ma obowiązek złożyć jednocześnie oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Nie jest istotne, od kogo groźba pochodzi. Jednak nie każda groźba uzasadnia uchylenie się od skutków oświadczenia lub braku oświadczenia w terminie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Groźba stanowiąca podstawę do uchylenia się od wskazanych powyżej skutków musi mieć charakter poważny (uzasadniający przekonanie, że gdyby nie ta groźba, to spadkobierca złożyłby stosowne oświadczenie). Stworzone niebezpieczeństwo może grozić osobie lub majątkowi. Groźba może być skierowana przeciwko dokonującemu czynności prawnej lub przeciwko innej osobie.

Groźba może mieć również charakter bezprawny. Oceny, czy groźba jest poważna, a więc czy uzasadnia obawy, które powodują złożenie oświadczenia określonej treści, należy dokonywać, stosując kryteria obiektywne. Uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem groźby wygasa z upływem roku kiedy ustał stan obawy.

autor: Kancelaria Prawna Skarbiec