Dzierżawa przedsiębiorstwa jest stosunkowo rzadko stosowana w Polsce. Jednak zwiększająca się ilość firm na rynku, czy to typowo rodzinnych, czy też z udziałem inwestorów instytucjonalnych, stwarza szerokie możliwości w tym zakresie. Zazwyczaj wywołują je czynniki ekonomiczne, ale nie tylko. Co zrobić, gdy otrzymamy nieoczekiwanie w spadku przedsiębiorstwo, a z różnych względów nie możemy sami go prowadzić? Co zrobić, gdy przedsiębiorca nie ma koncepcji na rozwój firmy lub środków finansowych, a nie chce go sprzedawać? Dzierżawa przedsiębiorstwa jest w tych przypadkach idealnym rozwiązaniem.

Przedmiot i forma umowy

Dzierżawa obejmuje swym zakresem używanie rzeczy i pobieranie z niej pożytków. Przedsiębiorstwo rozumiane jako zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej, może być przedmiotem umowy dzierżawy jako całość albo część. Oznacza to, że w umowie powinno się wykazać, co się na nie składa, ponieważ niektóre elementy przedsiębiorstwa mogą być z niej wyłączone np. koncesje, patenty, nazwa, prawa wynikające z najmu, itp.     

Niezbędnym elementem takiej umowy jest czynsz. Może być on określony w postaci sumy pieniężnej, ułamkowej części pożytków lub świadczeń innego rodzaju. Na tle innych krajów Unii Europejskiej, gdzie pieniężna forma czynszu jest zasadniczo obowiązkowa, Polski Kodeks Cywilny reguluje ten stosunek prawny nadając dzierżawie pewien element elastyczności.

Istotną kwestią umowy są postanowienia przenoszące na dzierżawcę obowiązek zapłaty ciężarów publicznych związanych z własnością, kosztami ubezpieczenia, itp. Nie mogą one stanowić części składowej czynszu a tylko czynnik, który w trakcie negocjacji wpływa na wysokość uzgadnianego przez strony czynszu.

Wydzierżawienie przedsiębiorstwa powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. W przypadku, gdy przedsiębiorstwo obejmuje nieruchomości, wymagana jest forma aktu notarialnego. Fakt wydzierżawienia przedsiębiorstwa wymaga ujawnienia w rejestrze przedsiębiorców (KRS, ewidencja działalności gospodarczej).

Obowiązki wydzierżawiającego i dzierżawcy

Wydzierżawiający jest zobowiązany wydać dzierżawcy przedmiot umowy zgodnie z terminem określonym w tej umowie. Wydany przedmiot umowy powinien być w stanie dobrym i przydatnym do wykonywania określonej w umowie działalności. Wydzierżawiający odpowiada za wady wydanego przedmiotu umowy. Ciąży na nim także obowiązek zapewnienia spokojnego posiadania przez dzierżawcę przedmiotu umowy.

 

Podstawowym obowiązkiem dzierżawcy jest obowiązek zapłaty czynszu. Przy umowach dzierżawy czynsz płatny jest zazwyczaj z dołu, w przeciwieństwie do umów najmu, gdzie czynsz płaci się z góry. Dzierżawca powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki, czyli powinien tak korzystać z przedmiotu umowy, aby uzyskać maksymalny zamierzony efekt przy minimalnym oddziaływaniu w samą substancję przedsiębiorstwa i jego zdolność produkcyjną. Dzierżawcę obciążają nakłady niezbędne do zachowania przedmiotu dzierżawy w stanie nie pogorszonym. Chodzi tutaj nie tylko o drobne nakłady związane z bieżącym funkcjonowaniem, ale także remonty o szerszym zasięgu. Również inwestycje związane z nowościami technicznymi bądź nowymi technologiami, czyli takie, które dostosowują przedsiębiorstwo do panujących na rynku trendów i umożliwiają jego sprawne na nim funkcjonowanie. Jednak zmiany w przedmiocie dzierżawy powinny być uzależnione od zgody wydzierżawiającego.

 

Precyzyjnie sformułowane zapisy w umowie dotyczące rozdziału obowiązków stron, umożliwiają uniknięcie ewentualnych sporów po wygaśnięciu umowy i  rozliczenie końcowe zadowalające obie strony. Dzierżawca bowiem musi najczęściej zlikwidować bądź zmodyfikować wprowadzone przez siebie zmiany w przedsiębiorstwie, nie ponosząc przy tym większych kosztów. Wydzierżawiający natomiast pragnie otrzymać bez opóźnień przedmiot dzierżawy w stanie nie pogorszonym i możliwie bez konieczności rozliczeń z tytułu nakładów poczynionych przez dzierżawcę. W przypadku, gdy umowa nie zostanie sporządzona w sposób właściwy, ta sprzeczność interesów stron może doprowadzić do sporów i konieczności dochodzenia swoich roszczeń nad drodze sądowej.  

 

Skutki w sferze prawa pracy

 

Dzierżawa części lub całości zakładu pracy wywołuje zazwyczaj takie same skutki jak jego sprzedaż. Za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy, powstałe przed przejściem zakładu pracy na innego pracodawcę, dotychczasowy i nowy pracodawca odpowiadają solidarnie. Dla pracowników oznacza to, że mogą żądać zaspokojenia swoich roszczeń przez nowego pracodawcę lub przez pracodawcę dotychczasowego.

 

Z chwilą przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę, staje się on automatycznie stroną dotychczasowych stosunków pracy i przejmuje na siebie wszelkie prawa i obowiązki poprzedniego pracodawcy. Pracownik może w terminie dwóch miesięcy od dnia przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę, rozwiązać stosunek pracy bez wypowiedzenia za 7 dniowym uprzedzeniem. Rozwiązanie to powoduje po stronie pracownika takie same skutki prawne, jak w przypadku  rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę za wypowiedzeniem.

Skutki podatkowe

W przypadku uzyskiwania przychodów z dzierżawy przez wydzierżawiającego, jako przychodów z działalności gospodarczej, przychód powstaje w momencie, w którym należności z umowy dzierżawy stały się wymagalne. Nie jest natomiast istotne, czy zostały przez dzierżawcę faktycznie zapłacone. Przychody te mogą być opodatkowane skalą progresywną lub podatkiem liniowym, przy czym opodatkowaniu podlega zawsze dochód. Rozliczanie kosztów uzyskania przychodów zasadniczo nie różni się od rozliczania innych kosztów ponoszonych z tytułu prowadzenia działalności. Poza wydatkami związanymi bezpośrednio z przedmiotem dzierżawy, wydzierżawiający może do kosztów uzyskania przychodów zaliczyć odpisy amortyzacyjne na zasadach ogólnych.  

autor: Kancelaria Prawna Skarbiec